ΠΟΝΤΙΑΚΟΣ ΠΑΙΔΟΤΟΠΟΣ

Περί της Ποντιακής στην Τουρκία

Κι από το 1800 που ο Isazade Haci Salih Efendi με το παροιμιώδες τρίπτυχο «Προσοχή στα ζώα, Προσοχή στο γείτονά σου, Προσοχή στους Άπιστους» θέτει την απαγόρευση της ποντιακής διαλέκτου σε καθαρά θρησκευτική βάση, στον Ziya Gökalp και στον εξοβελισμό της Οθωμανικής γλώσσας και της Αραβικής γραφής υπό το πρίσμα της θεώρησης του Οθωμανικού Πολιτισμού ως συνέχειας του Ρωμαίικου, με αποτέλεσμα την αποκοπή από την εξαιρετικά πλούσια Οθωμανική και Ισλαμική γραμματεία. Τελικά ποιος είναι ο εχθρός; Ο άπιστος ή ο Ρωμιός; Και σήμερα που και τα δυο αυτά στοιχεία έχουν πλήρως εξαλειφθεί από την περιοχή, τι εμποδίζει τη διάσωση αυτής της διαλέκτου; Μήπως ο «εχθρός» τελικά είναι η Μνήμη;

Λένα Σαββίδου



Thalassa Karadeniz

Σάββατο 15 Μαρτίου 2014

Τα ποντιακά επώνυμα κι η προέλευσή τους. Α. Κωνσταντινίδου-Φιλόλογος.

Τα ποντιακά επώνυμα κι η προέλευσή τους

Α. Κωνσταντινίδου-Φιλόλογος.


                                                   (Βάφτιση στην Τραπεζούντα)

  Αν εξετάσει κανείς τα σημερινά επώνυμα των Ελλήνων θα διαπιστώσει πως από περιοχή σε περιοχή διαφέρουν οι καταλήξεις, οι οποίες παρουσιάζονται συχνότερα. Έτσι, παρατηρούμε πιο συχνά την κατάληξη «-ούδης» σε επίθετα της Μακεδονίας και της Θράκης, την κατάληξη «-άκης» στα κρητικά επώνυμα, την κατάληξη «-άκος» και «-έας» σε επώνυμα της Μάνης, την κατάληξη «-άτος» στα επίθετα της Κεφαλονιάς, την κατάληξη «-όπουλος» στα πελοποννησιακά επίθετα ενώ τα ποντιακά επίθετα διακρίνονται από την χαρακτηριστικές καταλήξεις «-ίδης» και «-ιάδης». 

   Εξετάζοντας συνοπτικά τη διαδρομή των επιθέτων στην ιστορία, θα διαπιστώσουμε πως στην αρχαιότητα επίθετα χρησιμοποιούσαν οι ευγενείς οικογένειες, για να δηλώσουν το γένος καταγωγής των ατόμων που τα έφεραν. Από τα πιο γνωστά αριστοκρατικά γένη είναι οι Λαβδακίδες, οι Ατρείδες, οι Αιακίδες με γενάρχες τον Λάβδακο, τον Ατρέα και τον Αιακό αντίστοιχα. Επιπλέον, και εν είδει επωνύμου ή ως πρόσθετο χαρακτηριστικό καταγωγής χρησιμοποιόταν και τ’ όνομα του πατέρα συνοδευόμενο από τις καταλήξεις «-ίδης» και «-άδης», για να δηλώσει σαφέστερα την καταγωγή του ήρωα. Γι’ αυτό, ο Οδυσσέας είναι γνωστός ως Λαερτιάδης, ο Αχιλλέας ως «Πηλείδης» και ο Δίας ως «Κρονίδης».

   Από τη βυζαντινή εποχή σε ρόλο επωνύμου άρχισαν να χρησιμοποιούνται τα παρωνύμια ως συνοδευτικά του βαφτιστικού ονόματος. Παράλληλα, για τις μεγάλες αριστοκρατικές οικογένειες καθιερώθηκαν οικογενειακά ονόματα και ονόματα γενεών, τα οποία προέρχονται από τίτλους και αξιώματα. Η Κρήτη και τα νησιά, λόγω της ενετοκρατίας, είναι οι πρώτες περιοχές που χρησιμοποίησαν οικογενειακά ονόματα, τα οποία και βρίσκονται σε έγγραφα χρονολογούμενα πριν από το 1200. Κατά την τουρκοκρατία χρησιμοποιόταν το πατρώνυμο ως συνοδευτικό του κύριου ονόματος. Όσον αφορά στα ποντιακά επίθετα, αυτά άρχισαν να παίρνουν συγκεκριμένες καταλήξεις με κυρίαρχες αυτή σε «-ίδης» και «-άδης» από τα μέσα του 18ου αιώνα, όταν επετράπη από την τουρκική κυβέρνηση η ίδρυση επίσημων ελληνικών σχολείων στον Πόντο, ενώ μέχρι τότε υπήρχαν τα εκκλησιαστικά παλαιού τύπου σχολεία. Η ανάγκη καταγραφής των μαθητών σε μητρώα και καταλόγους, αλλά και η επιθυμία των διδασκάλων για την ελληνική παιδεία και μόρφωση, τους ώθησε να προσθέσουν την αρχαιοπρεπή κατάληξη «-ίδης» στο επώνυμο που είχαν μέχρι τότε οι μαθητές. 

   Εξετάζοντας τα ποντιακά επώνυμα διαπιστώνουμε πως ταξινομούνται σε επώνυμα που προέρχονται από πατρώνυμα, επαγγέλματα, τοπωνύμια και χαρακτηριστικά ή παρατσούκλια. Παρακάτω παραθέτουμε ορισμένα επίθετα από κάθε κατηγορία: 

Πατρωνυμικά: Αβραμίδης, Ακριτίδης, Αντωνιάδης, Αποστολίδης, Βασιλειάδης, Γεωργιάδης, Γρηγοριάδης, Θεοδωρίδης, Ιασωνίδης, Ιορδανίδης, Κωνσταντινίδης, Νικολαΐδης, Πετρίδης, Σαββίδης, Χριστοφορίδης. 

Επίθετα από επαγγέλματα: Ζουρνατζίδης (ο μουσικός που παίζει ζουρνά), Καζαντζίδης (καζαντζής=χαλκιάς), Καλαϊτζίδης (καλαϊτζίδης=γανωματής), Καρβουνίδης (=ο έμπορος κάρβουνου) Κεμεντζετσίδης (κεμεντζετζής=λυράρης), Κουγιουμτζίδης ή Κοεμτζίδης (κουγιουμτζής=αργυροχρυσοχόος), Οικονομίδης, Ουσταμπασίδης (ουστάμπασης=αρχιτεχνίτης, αρχιμεταλλουργός), Πεχλιβανίδης (πεχλιβάνης=παλαιστής), Σιδερίδης, Υφαντίδης. 

Επίθετα από τοπωνύμια: Κανετίδης (ο καταγόμενος από την Αργυρούπολη, από την ονομασία Κάν(ιν) της Αργυρούπολης, Κογκαλίδης (από το χωριό Κογκά της Τραπεζούντας), Κοροξενίδης (από το χωριό Κορόνιξα ή Κορόξενα της Αργυρούπολης), Μουρατχανίδης (από το χωριό Μουραχτάν), Νικοπολιτίδης (από τη Νικόπολη, συναντάται ακόμη και ως Καραχισαρίδης από την τουρκική ονομασία της Νικόπολης «Καραχισάρ»), Λαρχανίδης (από τη Λαραχανή), Πολατίδης (από την περιοχή Πολάτ), Τοκατλίδης (από την Τοκάτη). 

Επίθετα από παρατσούκλια και χαρακτηριστικά: Ασλανίδης (από το aslan=λιοντάρι), Ατματζίδης (από το atmaca=γεράκι), Ζαρογουλίδης (αυτός που έχει στραβό λαιμό), Καμπουρίδης, Καπασακαλίδης (αυτός που έχει χοντρό πηγούνι), Καρακασίδης (αυτός που έχει μαύρα φρύδια), Κοτσαμπουϊκίδης (=αυτός που έχει μεγάλο μουστάκι), Κωφίδης, Ποζίδης (ξανθός ή σταχτής), Τσαχουρίδης (γαλανομάτης ή ξανθός), Τσιρκινίδης (άσχημος), Χονδροματίδης. 

   Το γεγονός ότι μερικά από τα επώνυμα και όχι μόνο της ποντιακής, που δηλώνουν επάγγελμα ή χαρακτηριστικό προέρχονται από τουρκικές λέξεις, δε σημαίνει ότι υστερούν εθνικά. Η μακραίωνη υποδούλωση του ελληνικού έθνους στους Τούρκους είχε ως αποτέλεσμα κάποιες λέξεις της τουρκικής να ενσωματωθούν στην ποντιακή αλλά και στη νεοελληνική. Άλλωστε, τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται μεταξύ γειτονικών λαών. 

   Η προέλευση των επωνύμων, και όχι μόνο των ποντιακών, δε παύει να είναι ένα θέμα που παρουσιάζει ενδιαφέρον και το οποίο χρήζει περαιτέρω έρευνας από την επιστήμη της γλωσσολογίας.


16 σχόλια:

  1. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Παντού έχω ψάξει αλλά ακόμα δεν βρίσκω από που προέρχεται το επίθετο μου. (Ιορδάνη Κεφαλίδη με λενε). Αμα βρείτε κάτι πείτε μου παρακαλο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Από τις μεγαλύτερες ποντιακές οικογενειες οι Ποζίδιδες.. Με προπάππου που είχε 11 αδέλφια ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Από τις μεγαλύτερες ποντιακές οικογενειες οι Ποζίδιδες.. Με προπάππου που είχε 11 αδέλφια ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Άμα βρείτε κάτι και για το δικό μου..ΗΛΙΑΔΗΣ ειναι

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Κωνσταντινίδης από ποιό μέρος του Πόντου καταγόταν παπούς μου!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Πωληματιδης: προέρχεται απο το πωλήσης ήταν Μαχαίραδες .ειχαν εισαγωγές δικανων(κηνηγιτικα όπλα) ψαλίδια και αλλά διαφορά απο τη Σούρμενα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Μουρατιδης η καλτουρμιδης η καλτουρουμιδης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Γεια σας! Για το Αντωνιάδης τι πληροφορίες έχετε; Απ όσο γνωρίζω έχουμε ρίζες από την πόλ' της Τραπεζούντας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Το δικο μας είναι Μελετλίδης/ου... Ξερουμε μήπως απο πού προέρχεται? Οι πρόγονοι από τα Κοτυωρα ήρθαν.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. η αρθρογράφος εξηγεί από που προήλθαν τα επώνυμα (πατρόνυμο, χαρακτηριστικό, τοπωνύμιο κλπ)
    ΔΕΝ κάνει έρευνα της καταγωγής για να βρει το γενεαλογικό δέντρο του καθενός! οπότε δεν έχει νόημα να ρωτάτε ποιές είναι οι ρίζες σας κι από που κρατάει η σκούφια σας...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Παιδιά,τί ζητάτε;Ούτε στοιχεία δίνετε ούτε τίποτα.Τί να σας βρουν έτσι και ποιός;
    Και κάποιος να μπορούσε να ασχοληθεί,δεν γίνεται.
    Ψάξτε μόνοι σας εδώ:http://pontos-patridamou.blogspot.gr/p/blog-page_4452.html#axzz2HiSuRDlF

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Τα ευκολως εννωουμενα περαλληπονται τα δε δησκολως αγνωουνται Παπαδοπουλος, Σιδηρόπουλος, κπα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΦΊΛΟΙ ΨΆΧΝΩ ΟΝΟΜΑΤΕΠΏΝΥΜΟ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΜΙΡΖΑΣ ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΚΕΡΑΜΟΠΟΙΟΙΟΥ. ΔΟΛΟΦΟΝΉΘΗΚΕ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΜΈΣΑ ΣΤΟ ΣΠΊΤΙ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΣΎΖΥΓΟ ΤΟΥ. Η ΜΙΚΡΗ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΚΟΡΗ ΣΟΦΊΑ ΜΑΖΊ ΜΕ ΤΗΝ ΓΙΑΓΙΆ ΤΗΣ ΓΛΎΤΩΣΑΝ ΓΎΡΙΣΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΠΑΝΤΡΕΜΈΝΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΉΤΡΙΟ ΦΩΤΙΆΔΗ. ΈΜΕΝΑΝ ΣΤΟ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΘΈΑ. ΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΔΙΑΦΩΤΙΣΕΙ

    ΑπάντησηΔιαγραφή